Mükemmeliyetçi kişilerin yakın ilişkilerde beklentileri yüksek olduğu için sıkça hayal kırıklığı yaşarlar.
İş yaşamında çok sorumluluk üstlendikleri ve aşırı çalıştıkları için ailelerine yeteri kadar zaman ayırmazlar ve problemler yaşarlar. Bu kişiler en ufak bir eleştiriye bile kahrolur ve günlerce kafalarına takarlar. Başarısızlık durumunda çok kolay depresyona girerler. Çok tartışırlar. Risk almayı sevmediklerinden risk gerektiren görevlerden kaçarlar.
Peki bu kişiler başka neler yaşarlar? Hangi zorluklarda ne gibi tepkiler verirler? Bu kişilik tedavi gerektirir mi gibi soruların yanıtını Memory Center Nöropsikiyatri Merkezi’nden Uzman Psikolog Zehra Erol veriyor...
Mükemmeliyetçilik dediğimiz şey nedir?
Kusursuza ulaşma çabasıdır mükemmeliyetçilik... İdeale ulaşmaya çalışmak, hiç hata ve eksik yapmamayı arzulamaktır. Bu kişilerin yüksek hedefleri vardır. Bu hedeflere ulaşmak için yoğun bir çaba harcar. Ulaşamadıkların da büyük bir hayal kırıklığı yaşarlar.
Daha çok kadınlar da mı erkeklerde mi görüyorsunuz?
Kadınlarda erkeklerden daha sık rastlanıyor.
Ailede benzer kişilerin varlığı bir etken midir?
Ebeveynlerin mükemmeliyetçi yaklaşımları etkendir. Çocuk, anne ve babadan biri mükemmeliyetçi olduğunda model alabiliyor. Ayrıca, baskıcı ve koruyucu yaklaşımı olan ailelerde çocuk eleştirilmemek adına mükemmeliyetçi tutumlar geliştirebiliyor. Anne ve babası tarafından kabul görmek her çocuğun kendine güvenmesini ve rahat girişimde bulunmasını sağlar. Ebeveynleri tarafından hataları, eksikleri sürekli gündeme getirilen çocuklar yetersizlik duygularını aşabilmek için kusursuz olmaya çabalarlar.
Çok eleştirilen kişilerin de mükemmeliyetçilik kaygıları olur mu?
Sürekli eleştirilen kişiler kendileri ile ilgili gerçekçi sınırlara sahip değildirler. Eleştiri yoğun olunca neyi iyi yapıp, nerede zorlandıklarını, nerede durmaları gerektiğini ve ne zaman desteğe ihtiyaç duyduklarını bilemezler. Eleştirilmemek adına da kusursuz davranma çabasına girerler. Bu nedenle de tıkandıkları noktada kaygı yaşamaya başlarlar.
Mükemmeliyetçi kişilerde kendi içlerinde yer alan özgüven eksikliğini giderme arayışı da söz konusu mudur?
Bu kişilerin özgüven duygusu başarıları ile paraleldir. Başarılı olduklarında kendilerini güvende hissederler. Başarısız olduklarında ise güven duygusu derinden sarsılır. Başarılı olmak için yeni hedefler belirlemeye ve onu en iyi şekilde yapmaya çalışırlar.
Mükemmeliyetçi kişilerin en zorlandıkları hususlar nelerdir?
Özellikle yakın ilişkilerde beklentileri yüksek olduğu için çabuk hayal kırıklığına uğrarlar. İş yaşamında çok çalıştıklarından çok fazla sorumluluk üstlenirler. Bu da kendilerine ve ailelerine yeteri kadar zaman ayırmamalarına neden olur. Aile içi problemlere ve aşırı yorgunluğa neden olur. En ufak bir eleştiriyi günlerce düşünür ve kahrolurlar. Başarısızlık ise çok kolay bir şekilde depresyona girmelerine neden olur.
Mükemmeliyetçi kişilerle yaşayanların zorlukları nelerdir?
Kendi düzenlerine uyulmasını bekledikleri için bu düzen bozulduğunda düzeni bozan ile tartışmaya girerler. Tartışma konuları onların ufak tefek dedikleri ancak tekrarlar hale gelmesi nedeniyle etkisi büyük olan konulardır. İlişkilerin başlangıcında dürüst olmak adına kendilerini açık ve net olarak anlatırlar. 'Bunları bil, beni böyle kabul ediyorsan et' mesajı verirler. Bu şekilde karşısındaki kişiyle sorun yaşamayı önlediklerine inanırlar. Kontrolün kendilerinde olması ve bir sürpriz yaşamamak adına her olayı açık ve net bir şekilde bilmek isterler ve karşısındaki kişileri de bunun için zorlarlar.
Evliliği ve ilişkileri nasıl etkiler?
İyi bir eş olmak ve ideal bir aile anlayışı kişinin sorunları görmezden gelmesine neden olur. Limitlerini zorlar, bunun farkına varmaz. Farkına varsa da 'boşver' der geçer. Ama bir süre sonra bu kadar zorlamanın etkilerini yaşamaya başlar. Yorgunluk, bıkkınlık ve mutsuzluk yaşanır. Aynı durum çocuklarla ilişkilerinde de vardır. Kendi çocuk tanımı uslu, söz dinleyen, sorun çıkarmayan ve başarılı olandır. Kendi zihninde kurguladığı çocukla, oğlu ya da kızı arasındaki tepki farkları duruma müdahale etmesi için bir nedendir.
'Zor kişi' olarak tanımlanan kişiler mükemmeliyetçi kişiler midir?
Kişinin istek ve ihtiyaçlarının yoğun şekilde etkilediği ilişkilere ait beklentileri vardır. Bu beklentileri kendi ilişkisinde de görmek için yoğun çaba sarf ederler. Geçmiş deneyimler, toplumsal inançlar, aile ve arkadaşlardan model alınanlar, basının etkisi bu beklentilerin temelini oluşturur. Bunları gerçekleştirmek için her yolu denerler. Bu hem kendilerini hem de karşısındaki kişileri zorlar. Bu kişilerin diğer bir zorluğu da düşüncelerinde katıdırlar. Yeni bir fikri ya da durumu kabullenmekte zorlanırlar.
Mükemmeliyetçilik tedavi gerektirir mi?
Mükemmeliyetçiliğin günlük yaşama uyumu zorlaştıran bir yanı vardır. Bu açıdan tedavi gerekir. Uyumsuz mükemmeliyetçilik depresyon, yeme bozuklukları, öfke kontrol güçlüğü, performans kaygısı, ilişki problemleri olarak karşımıza çıkar. Mükemmeliyetçilik bu konularda tetikleyicidir.
Terapiye uyum gösterirler mi?
Terapiye uyum da zorlanırlar. Sık terapist değiştirirler. Terapist değiştirmeleri için mutlaka nedenleri vardır. Sorunun beklentilerinden kaynaklandığını görmekte zorlanırlar.
Uğur İlyas Canbolat, Hürriyet
